ايران ترك: نام آوران جهان ترك

حتما شما هم از چند ماه قبل انتخاب سال ۲۰۰۸ به عنوان سال محمود كاشغري از سوي يونسكو را در مطبوعات خوانده و يا شنيده ايد. يونسكو سال ٢٠٠٨ را به پيشنهاد وزارت فرهنگ تركيه به نام محمود كاشغري زبانشناس مشهور ترك (اصلا از تركان اويغورستان- تركستان شرقي) نامگذاري كرده است. سال ۲۰۰۸ دقيقا مصادف با هزارمين سال تولد اين شخصيت مشهور تاريخي است كه جزو يكي از پيشرو هاي رشته زبان شناسي و دايره المعارف و لغت نامه نويسي است.

آثار محمود كاشغري:

از نظر مورخين، مبارزات فرهنگي ميان تمدن هاي بزرگ اين منطقه در قرن سوم و چهارم هجري قمري به اوج خود رسيده بود. خلفا و امراي قدرتمند عربي درزمان اموي ها سرزمين هاي زير نفوذ شان را به 5 ولايت تقسـيم نموده بودند كه عــبارت بود از ولايت مـصر، ولايت حجاز (جزيرة العرب)، ولايت شام، ولايت عراق كه شامل خراسان و ماوراء النهر نيز ميشود، ولايت جزيرهء ارمنستان و آذربايجان و برخي از آسياي صغير و ولايت شمال افريقا،اندلس و جزيرهء سيسيل.

طوريكه ابن خلدون در كتاب حكومت اسلامي خويش بيان نموده است، قدرت هاي سياسي بزمانبندي خاصي تقسيم ميشوند و اشاره داشته است به عروج يا انقلاب، ثبات و قناعت و نزول و سرانجام سقوط. در قرن سوم و چهارم هجري امراي بغداد به اواخر مرحلهء ثبات و قناعت بوضع موجود رسيده بودند – فلذا قدرت هاي محلي برخاسته از متن جوامع متذكره كه ساماندهي اوليهء شان در چوكات حكومت مركزي شكل گرفته بود، تدريجا اظهار وجود نموده و صلاحيت هاي منطقه اي شانرا بتدريج از يد قدرت سرداران عرب بدر آوردند چنانچه طاهري ها در خراسان، سامانيها در بلخ و بخارا، خوارزم شاهيان و سلجوقي ها در ماوراءالنهر و غزنويها در جنوب شرقي خراسان بزرگ از نمونه هاي بارز اين حركت بودند.

بهمين ترتيب حركتهاي فرهنگي نيز به سبب دور شدن طولاني مدت ملت ها از مدنيت، عنعنات و سنن آبائي شان، آغازيدن گرفت. بطور مثال رودكي شاعـــر بزرگ فــــــــارسي زبان، اولين كسي بود كه خواسته هاي دروني يك ملت را بزبان خود شـــــان و درقالب غـــزليات موزون سرايش نمود.

تركستان شرقي همواره بعلت واقع شدن در ميان دوقدرت بزرگ امپراطوري چين و فارس، بايستي و ضعيت تدافعي خويش را بعنوان يكي از پايگاه هاي بزرگ و قوي ترك نژادان در برابر تهاجمات فرهنگي ساير مدنيت ها حفظ مينمود وتاريخ معاصر و گذشته گواه براين است كه سرزمين پهناور، نژاديكه اصالتش به حضرت نوح عليه السلام ميرسد از كاشغر… و دوردستان شرقي آن شروع و به دهستانات وعاشورا ده و بخشي از اروپاي شرقي ختم ميشود.

باساس تحقيقات علمي بعضي از دانشمندان معاصر ادوار حيات فرهنگي ادبي تركتباران را ميتوان به قرون آثارمشترك ترك ها، دورهء تسلط ادبيات خوارزم (قبچاق)، استيلاي ادبيات جغتائي، دوران نفوذ فراگير ادبيات مختومقلي فراغي و دورهء ادبيات نوين تقسيم بندي نمود.

از آنجاكه خواستهء خداوند اسباب تداوم و تعالي اين ملت بزرگ را فراهم ساخته است، رهبران سياسي و فرهنگي نامداري از ميان شان در عرصه هاي مختلف زماني و مكاني به ظهور رسيده است كه از آن جمله ميتوان به محمود كاشغري اشاره نمود.

قرن چهارم و پنجم هجري قمري ببركت سعي و تلاش مداوم اين بزرگمرد تاريخ، آغاز احياي مجدد فرهنگ و مدنيت تركمن و همهء ترك تباران ميباشد.

محمود كاشغري بنيانگذار مكتب توركولوژي كه در سال 462 هجري قمري مطابق با 1072 ميلادي ديده بجهان گشود، به لسان هاي عربي و فارسي تسلط داشت و بهمين سبب بخوبي از عهدهء تجلي بخشيدن مجدد لسان پدريش موفق بدر آمد چنانچه در پهلوي ساير تأليفات و داشته هاي علمي خويش، كتاب وزين و مفيدش را تحت عنوان (لغات الترك) تأليف نمود كه در سال 451 هجري قمري به دربار المقتدي بالله خليفه ء عباسي هديه گرديده است. و بدين وسيله خدمت بزرگي را در راه بخشيدن حيات دوباره به تمدن، سنن، عنعنات و مصطلحات پدارنش ايفاء نمود. و لازم بذكراست كه يكي از شاخص ترين فعاليتهاي فرهنگي ثقافي تركيه در قرن حاضر،چاپ كتاب مزبور بزبان تركي است.

پويائي، تجدد گرائي و جهش هاي فرهنگي هنري و ادبي درهرعصر و زمان، از آن ملت هاي بوده است كه هميشه در تكاپوي بهتر زيستن و زيبانگريستن بودند. ملتهاي متكي برتمدنهاي كهن به اساس ميراثها و داشته هاي معنوي بجاي مانده از نياكان شان بصورت خودكار و ديناميك در تلاشند تا بهتر از قبل و بيشتر از پيش به مزاياي مهم عصرشان دست يابي پيدانمايند.

كه اين خاصيت جنيتكي و فطري شان بادقت كامل و بدون ضياع وقت بمانند عقربه ثانيه شمار همراه با كاروان افكار و نظريات پربار دانشمندان شان در حركت ميباشد.

تركمن ها درطول تاريخ پنجهزار سالهء شان تحولات شگرف را از خويش بيادگار گذاشته اند و همين خاصيت پويائي و زيبا نگري، آنهارا بدرجات رفيع تمدن درهرعصر وزمان رهنمون بوده است و نه تنها محمود كاشغري در رهگذر تاريخ كهن تركمن آثاري ازخويش بيادگار گذارده بلكه متعاقب وي دانشمندان و مشاهير ديگري نيز دراين راه گامهاي وسيع وخدمات فراموش ناشدني برداشتند و دراين مقطع از مقاله ام لازم ميبينم تا ا ز فعاليتهاي علمي فرهنگي بعضي از مشاهير نامداري چون يوسف حاجب، امير علي شير نوائي، وفائي، بايرام خان، دولت محمد آزادي و مختومقلي بصورت مختصر ياد آوري نمايم.

1. كتاب معروف (قوتاد قوبليك) يا علم سعادت بخش كه درسال 448 هجري قمري

برشته ي نظم درآورده شده بود به سلطان بغراخان هديه گرديد و كتاب مذكور اثري نامي از يوسف اولوغ حاجب ميباشد.

2. ديوان هاي شعري تركي و فارسي امير علي شير نوائي متولد 854 هجري قمري، مربوط دوران جغتائي ها بوده و آثار نايابي است كه امروزه نه تنها ترك نژادان بلكه ادب دوستان ساير بلاد نيز بدانها افتخار ميكنند.نوائي با اشعار زيباي تركي و فارسي و ساير آثار خويش به بارگاه سلطان حسين بايقرا در هرات باستان، رونق خاصي بخشيده بود و او از طريق اشعار دلپذيرش قلوب دو ملت بزرگ ترك و فارس را تسخير نموده بود چنانچه هنرمندان اين دوملت اشعار نوائي… را در محافل و مجالس خويش زمزمه مينمايند. علي الخصوص تركمن ها بااستفاده از اشعار وي در مقامات موسيقي شان باوج هنري رسيده اند و (نوائي پرده) يكي از مقامات معروف تركمني در موسيقي ميباشد.

3. وفائي يكي ديگراز دانشمندان مشهور تركمن نيز در راه حفظ كلتور و عنعنات و سنتهاي ديني تركمن كتابي را از خويش تحت عنوان رونق الاسلام باقي گذاشته است كه درتاريخ 852 هجري قمري ازجمله گرانبهاترين آثار بشمار ميرفت.

4. معين المريد ديوان مشهور است كه درآن مسايل فقهي اسلامي بزبان تركمني تحرير يافته است كه در سال 692 هجري قمري مروج گرديد.

5. درسال 689 هجري قمري ديوان حكمت احمد يسوي و قصص الانبياء بزبان تركمني دردسترس مردم قرارگرفت.

6. در قرن دهم هجري قمري نيز كتاب وزين بنام شجرة الاتراك به تأليف ابوالغازي بهادرخان به نشر رسيد.

7. محمد بايرام خان شاعر و سياستمدار مشهور تركمن وزير اعظم و خان خانان در دربار بابر مغول، آثار ادبي را بزبان فارسي و تركمني درقرن دهم هجري قمري ازخويش بيادگار گذاشته است كه اشعار تركمني اش تحت نام متخبات در سال 1970 ميلادي در عشق آباد به طبع رسيده است.

8. كتاب حكايت جابر انصار، وعظ آزادي و كتاب مختصر، از آثار دولت محمد آزادي پدر عارف و شاعرمعروف، مختومقلي ميباشد.

9. مختومقلي فراغي متولد 1147 هجري قمري نيز آثار گرانبهاي را در راستاي تداوم تاريخ فرهنگ ترك نژادان به جهان ادب تقديم نموده است كه ازجمله ميتوان به ديوان اشعار وي اشاره نمود.

وبلاگ ايران ترك(نسخه معرفي مشاهير ترك) براي معرفي بزرگان، مشاهير و نام آوران دنياي ترك و بويژه تركان آذربايجان افتتاح گرديده است.از دوستان و همزبانان قزاق، قشقايي،تركمن و... خواهشمندم در صورتي كه زندگي نامه يا مطلبي درباره مشاهير ترك بزبان فارسي يا تركي دارند مطلب يا لينك آن را به اين وبلاگ ارسال نمايند تا مورد استفاده قرار گيرد.