ايران ترك: نام آوران جهان ترك

حتما شما هم از چند ماه قبل انتخاب سال ۲۰۰۸ به عنوان سال محمود كاشغري از سوي يونسكو را در مطبوعات خوانده و يا شنيده ايد. يونسكو سال ٢٠٠٨ را به پيشنهاد وزارت فرهنگ تركيه به نام محمود كاشغري زبانشناس مشهور ترك (اصلا از تركان اويغورستان- تركستان شرقي) نامگذاري كرده است. سال ۲۰۰۸ دقيقا مصادف با هزارمين سال تولد اين شخصيت مشهور تاريخي است كه جزو يكي از پيشرو هاي رشته زبان شناسي و دايره المعارف و لغت نامه نويسي است.

آثار محمود كاشغري:

از نظر مورخين، مبارزات فرهنگي ميان تمدن هاي بزرگ اين منطقه در قرن سوم و چهارم هجري قمري به اوج خود رسيده بود. خلفا و امراي قدرتمند عربي درزمان اموي ها سرزمين هاي زير نفوذ شان را به 5 ولايت تقسـيم نموده بودند كه عــبارت بود از ولايت مـصر، ولايت حجاز (جزيرة العرب)، ولايت شام، ولايت عراق كه شامل خراسان و ماوراء النهر نيز ميشود، ولايت جزيرهء ارمنستان و آذربايجان و برخي از آسياي صغير و ولايت شمال افريقا،اندلس و جزيرهء سيسيل.

طوريكه ابن خلدون در كتاب حكومت اسلامي خويش بيان نموده است، قدرت هاي سياسي بزمانبندي خاصي تقسيم ميشوند و اشاره داشته است به عروج يا انقلاب، ثبات و قناعت و نزول و سرانجام سقوط. در قرن سوم و چهارم هجري امراي بغداد به اواخر مرحلهء ثبات و قناعت بوضع موجود رسيده بودند – فلذا قدرت هاي محلي برخاسته از متن جوامع متذكره كه ساماندهي اوليهء شان در چوكات حكومت مركزي شكل گرفته بود، تدريجا اظهار وجود نموده و صلاحيت هاي منطقه اي شانرا بتدريج از يد قدرت سرداران عرب بدر آوردند چنانچه طاهري ها در خراسان، سامانيها در بلخ و بخارا، خوارزم شاهيان و سلجوقي ها در ماوراءالنهر و غزنويها در جنوب شرقي خراسان بزرگ از نمونه هاي بارز اين حركت بودند.

ملامحمد ولي كمينه ( يديگن ينگ بيري )شاعر بزرگ توركمن

محمدولي كمينه از شعراي بزرگ تركمن در سرخس در خانواده فقيري چشم به جهان گشود . نام شاعر محمدولي و كمينه لقب اوست. وشاعر به علت فروتني اين لقب را انتخاب كرده است . كمينه تحصيلات ابتدايي خود را در مكتب خانه هاي محلي به پايان رسانده و سپس براي ادامه تحصيل به خيوه و بخارا رفته و با آثار شاعراني چون مختو مقلي فراغي ، طالبي ، ملا نپس و شاه بنده ، آشنايي داشته است كمينه با دختري بنام " قربان بخت "ازدواج مي كند ، قربان بخت پس از 29 سال زندگي با شاعر از دنيا مي رود و اين فقدان به شاعر بسي ناگوار مي آيد و به همين مناسبت در شعري بنام " باريندا " نهايت اندوه و تألم خود را ابراز مي دارد و ترجمه اين شعر به نثر چنين است :

بيست و نه سال با تو بسر بردم . بدون تو اين جهان فاني برايم ارزش ندارد.

كمينه مي گويد :

" تو مثل طاووس به هر طرف مي نگريستي بي تو ديگر در اين دنيا برايم شادي نخواهد بود. كمينه به بانوان فوق العاده احترام مي گذاشت و آنان را در رديف خان و سلطان مي آورد و مورد خطاب قرار مي داد شاعر همان طوركه در فوق بدان اشاره شد تمام حيات و زندگي خود را در فقر و عُسرت گذرانيده و نام كمينه و پوستين چهل وصله او در ميان تركمن ها به صورت ضرب المثل درآمده است به طوري كه مي نويسد :

گونده مونگ غصه بار يوزالم بيلان

درد يمينگ بار نيدان بتر غر بيلق

سوراغي من بولدوم غيعي غم بيلان

گليپ دوشار خطر غر بيلاق

ترجمه :

هر روزم مملّو از غصه و هزار الم است. از همه دردناك تر غربت است. با هزار درد ، دلسوزي و تكدر سراغت را گرفتم حاصلم خطر و غربت بود.

ديوان محمد ولي كمينه از دو قسمت منظوم و منثور است كه مربوط به مسائل ادبي ، عرفاني ، طنز و . . . است.

و در اين مقاله يك شعر و يك طنز برگزيده ، با ترجمه تقديم مي گردد.

سوديگيم

اوغر ين اوغرين گوزلايشينگ

اوت سالدي جانه سوديگيم

قره گوزلي نازك بدن

 بر باق بويانه سوديگيم

  هون ها و آتيلا- حكمرانان جهان

 تاريخ تولد نامعلوم - تاريخ فوت 453 ميلادي

 هيچ سند دست اولي از اشخاصي كه موفق به ديدار آتيلا شدند وجود ندارد كه چهره و سيماي ظاهري آتيلا را نشان دهد اما احتمالا يك سند دست دوم كه توسط جوردان تهيه شده وجود دارد. جوردان براساس نوشته هاي پريسكاس كه به شرح سيماي مردم شرق پرداخته است توضيحاتي در خصوص سيماي آتيلا داده است كه نمي تواند به عنوان يك سند تاريخي مورد استناد قرار گيرد. جوردان در خصوص مشخصات ظاهري او مي نويسد:

           مولانا شاعر ترك جهان

           اولو تورك شاعير مولانا

مولانا جلال الدين محمد بن الدين بن حسين الخطيبي آدليم آديله”مولانا”بلخ شهرينين توركلريندن ۱۲۰۷  ميلادي ايلينده دونيايا بلخ شهرينده گوز آچيب و اوشاقليق چاغلاريندا ،آتاسي سلطان بها الدين ولدله  ،آناتوليه كوچوب قونيه شهرينده يئرلشيب و ياشايش سوردوروب.آتاسي بويوك عاليم و بويوك صوفيلردنيدي كي سلطان محمد خوارزمشاه دان اينجيديگيندن بلخ شهريندن كوچمگه مجبور قالميشدير.بير نئچه يئري گزديكدن سونرا قونيه شهرينده مسكن توتموش.
جلال الدين ين اورتمنليقيني اوسلنن آتاسي ؛اولدوكدن سونرا،ترمذي آدلي بير بويوك اوستادين تعليمنين قراريندا حلب و دميشق شهرلرينده تحصيل سوردورموشدور.اورنجيليك دونميني بيتيرديكدن سونرا اوزي بير بويوك اورتمن و معليم اولدي...

سخناني از آتيلا تازيانه خداوند و رهبر تركان هون

---

---

آتيلا را از معروفترين و مشهورترين شخصيتهاي تمام ادوار تاريخي دانسته اند ، عاملي كه باعث شده آتيلا علي رغم تبليغات سوء و گسترده كه در موردش صورت گرفته ، از جايگاه بس والائي برخوردار باشد غير از وجوه شخصيتي و افكار و منش آتيلا در چيز ديگري نميتوان يافت. چگونگي به قدرت رسيدنش را نيز غير طبيعي و از معجزات خداوند دانسته اند كه وس رابرتز در كتاب اسرار فرمانروائي آتيلا در اين مورد مي نويسد : فرماندهان هون دور آتيلا جمع مي شوند و پس از رؤيت خيانت دوآ نسبت به خانوادة آتيلا و با كشته شدن بلدا تصميم به شور و مشورت مي گيرد و در صدد آن برمي آيند كه چه كسي را فرمانرواي خود قرا دهند...

(به زبان تركي تركيه)

Prof.dr. Ebulfez elçibey

EBULFEZ ELÇİBEY

Kendi Anlattıklarından Hayatı

Azerbaycan'ın Ordubat bölgesinin Keleki Köyünün Halil Yurdu Yaylasında 1938 yılı Haziran ayında doğdum. Babam, Aliyev Kadirkulu Merdanoğlu Rus-Alman savaşında hayatını kaybetmiş.

Eğitim-öğrenimime Unus ilkokulunda başladım. Yedi yıl süreli ilk eğitimimin ardından Ordubat şehrinde M.T. Kutsi I nolu orta okulunda okudum. Yedi yıllık ilköğrenimimi tamamlayıncaya kadar en büyük arzum doktor olmaktı. Ona öğrenimime başladığımda Tarih ilmine ilgi duydum. Toplumu anlamak benim için çok ilgi çekici idi, Marks'ın Kapital'ini okumaya başladım. Bize yaptıkları propaganda da Kapital'i dünyanın şaheseri olarak tanıtmıştılar. O dönemler okuduğumda Kapital'i tam anlamıyla kavrayamamıştım. Öğretmenlerim ve öğrenci arkadaşlarım beni haklı olarak alaya alıyordular.

Küçük yaşlarımdan başlayarak oruç tutardım, (gizli olarak tuttuğum dönemlerde oldu ki, öğretmenler bilmesin) Bazen annemle birlikte namaz da kılıyordum.

9-10. sınıflarda iken Mir Cafer Bağırov'u savunduğum için birkaç defa öğretmenler odasına çağrılıp bu düşüncelerimden vazgeçmem istendi.

10. sınıf öğrencisi iken, Azerbaycan Devlet Üniversitesi'nde Şarkşünaslık (Doğu ilimleri) Fakültesi açılacağını öğrendim. Nizami, Hakanı, Fuzuli ve diğer şairlerimizi daha doğru anlamak amacı ile söz konusu fakülte sınavlarına hazırlandım. 1957 yılında Azerbaycan Devlet Üniversitesi'nin Şarkşünaslık Bölümüne (o yıllarda Filoloji Fakültesi'nin bünyesinde idi) Arap Filolojisi uzmanlığına girdim.

Üniversitenin II. ve III.. sınıflarında okurken tarihi-siyasi konulara daha çok ilgi duymaya başladım. Birkaç öğrenci yoldaşım ile birlikte milli siyasi konularda ateşli tanışmalara başladık. Bizde böyle bir fikir oluştu ki, halkımız köle, vatanımız ise sömürgedir.

Bu sohbetler Alim Hasayev, Malik Mahmudov, Rüstem Eminov, Mehdi Ağalarov, Rafık Ismailov, Abbas Musayev ve Zakir Memedov ile aramızda geçiyordu. Azatlık uğrunda mücadele etmeye söz verdik - elbette amatör ruhla başlayan mücahitler olarak. Ancak profesyonel mücadele yollarını da arıyorduk.

Üniversitenin V. sınıfında iken aramızda Arap dilini iyi derecede bilen Malik Mahmudov ile Malik Karayev bir yıl süre ile Irak'a pratik için gönderildiler. Onlar bir yıl sonra döndüklerinde Malik Mahmudov ile siyasi mücadelemizi devam ettirmemiz konusunda ciddi karara vardık ve bir meramname (program) hazırladık. Meramname hakkında yalnız beş kişi bilgi sahibi idi. Ben takip eden süreçte yaklaşık iki yıl (1963-64) Mısır'da tercüman olarak çalıştım. Mısır'da bulunduğum ortam, siyasiler ile ilişkilerim bana çok önemli kazanımlar sağladı. Hatta orda bîr iki kez Türkiye ve ABD Büyükelçiliklerine giderek birileri ile tanışmak istedim. Ancak çekindim. Kendimce bu karara vardım ki, ben onlarla ilişki kurar isem sorun doğar, halkıma güven sarsılır, onları yurt dışına bırakmazlar. Mısır'da bulunduğum süre içerisinde yabancı siyaset adamları (belki de istihbaratçılarla) hiçbir temasımın olmamasına çalıştım.

خاقاني شرواني افتخارتركان آذربايجان و جهان

---

خاقاني از بـزرگ ترين شاعران و قصيـده پردازان ششم هجري است.برخي نام او را "بديل" و برخي" ابراهيم"نوشته اند. امام رافعي قزويني از معاصران او، در كتاب خود ازوي با نام« الافضل بـديل الحقايقي المعروف بالخاقاني» يادكرده است

شعري از خاقاني:

بيلديم كي بو نازيندان بير لحظه دايانمازسان             كونلومده اولان درده هرگيز سن اينانمازسان

معناسي نه دير دوشسم تورپاغينا ذيلت له؟             اؤپسم ده آياغيندان بير حاليمه يانمازسان

سوز وئرميشدين كامه آمما بو نه تئزليكله                 بيرعومور گئچيب گئتدي اؤز وعده ني دانمازسان

مٍن اؤلمه لي اولسامدا، باري سن اؤزون اولدور           لاكين بيليرم لطفون ، قانيما بولانمازسان

خاقاني نين هرده ن بير دؤيدون قاپي سين گؤردون      قان منزليني باسميش،قاچدين داها آنمازسان

خاقاني اؤز عشقينده ثابيت قدم اول جان قوي           باش گئتمه سه بو يولدا وصليني قازانمازسان

 نام پـدرش علي و نام جـدّش، به اعتبار نام عمـويش،«كافي الـدّين عمر بن عثمان»  عثمان بوده است. .خاقاني در حـدود 520 ق در شـروان به دنيا آمد و در دارالادب شماخـي، كرسي شروان، پرورش يافت،..

احمدبي آغااوغلو و اعتلاي انسان ترك

اومود ياشام

مقدمه

اوايل قرن بيستم ميلادي يادآور دوره اي از تاريخ براي توركان مي باشد كه در آن انديشه ي مردمان سرزمين هاي تورك نشين دچار دگرگوني هايي بس عظيم گشت كه به جرات مي توان از آن دوره با نام رنسانس انديشه در تاريخ تورك ياد كرد. در اين دوره از تاريخ، مردمان تورك بخصوص تورك هاي ساكن در روسيه، آزربايجان و تركيه شاهد ظهور جرياني گشتند كه به ملي گرايي ترك مشهور شد. ملي گرايي تورك در اين زمان به مدد تلاش هاي روشنفكران ترقي خواه تورك به سرعت در ميان توده ي تورك نهادينه گشت و اصول ترقي خواهانه ي جديدي در سير تاريخ انديشه ي تركان وارد نمود. از سردمداران اين جنبش ترقي خواهانه كه خدمات شايان توجهي در راه اعتلاي انديشه ي ملي گرايي تورك انجام داده احمد آغااوغلو مي باشد. در نوشتار حاضر به بررسي زندگاني و انديشه ي اين روشنفكر مشهور تاريخ تورك خواهيم پرداخت.

بارقه هاي شكل گيري انديشه ي احمدبي آغااوغلو

احمد بي آغااوغلو در سال 1869 ميلادي در شهر شوشا ديده به جهان گشود. خانواده ي وي از طوايفي بودند كه ده ها سال قبل، از شهر ارضروم تركيه به قاراباغ مهاجرت كرده و در آنجا سكني گزيده بودند. دوران كودكي احمد بي آغااوغلو در گيرودار مباحث ديني كه در خانواده ي ايشان جريان داشت گذشت. چراكه خانواده ي احمد بي از خانواده هاي مذهبي قاراباغ محسوب مي شد و پدر احمد آغااوغلو، ميرزاحسن از بزرگان ديني شهر محسوب شده و در اين ميان به زبان هاي روسي، فارسي و توركي آشنايي كامل داشت. از اين رو از اين منظرگاه توانسته بود آثار ادبي، مذهبي و تاريخي مختلفي از زبان هاي گوناگون را مطالعه نمايد. اما با اين وجود فردي بود كه تعصب فراواني نسبته به شعائر اسلام داشت و اسلام خواهي را بر ديگر انديشه هاي بشري ترجيح مي داد. احمد بي آغااوغلو زماني كه از پدر خويش ياد مي كند، اين انديشه پدر را به انتقاد كشيده و چنين مي گويد:

" پدرم فردي بود كه بدون داشتن هيچ غم و غصه اي در دنيا زندگي مي كرد، به فارسي و عربي تسلط كامل داشت و شعرهاي ملامحمد فضولي را از حفظ مي خواند ولي وقتي از وي مي پرسيدند كه، كه هستي؟ مي گفت: الحمد لله كه از امت محمد هستم و عاشق علي مي باشم. پدرم هيچ گونه توجهي نسبت به ترك بودن، مليت و زبان خويش نداشت. از اين رو هنگامه اي كه روسها به مزارعمان يورش بردند و زمين هاي فراواني از ما را متصرف شدند پدرم نه تنها هيچ گونه واكنشي نشان نداد بلكه اصلا اندوهگين نيز نشد."